- آغاز
بارهای غیر محتمل یا
غیرمعمول شامل بارهایی میباشند که باب روشهای متداول، سازه معمولاً برای آنها
طراحی نمیگردد. دو گروه عمدة این بهدفعات عبارتند از:
1- بارگذاری ناشی از ترکیدن
2- بارگذاری ناشی از زدن و تصادم
انفجار ممکن است باب داخل یا برون ساختمان روی
دهد. این انفجارها میتواند ناشی از عواملی نظیر موارد ذیل باشد:
1- انفجار بمب
2- ترکیدن و مشتعل شدن دندان
3- حمل و شیرینی مواد شیمیایی منفجر شونده یا
گاز
4- ملموس ترین الگو از بار ضربهای، تصادم
وسائط نقلیه با سازه می باشد.
در این مقاله ، عملکرد اجزای ساختمان در
برابر بارگذاری ناشی از این قبیل انفجارها و تصادم بررسی میشود.
نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته بر روی
نحوة بارگذاری انفجار و بررسی میدانی انجام شده حرف روی حجم و میزان خرابیهای
بوجود آمده در حوادث روی داده نشان میدهد که پاس ناشی از ترکیدن و تصادم از یک
طبیعت دینامیک برخوردار میباشد، اما در اثنا طراحی اغلب ثانیه را بصورت استاتیکی
فرض کرده و کنترل ها بر آن اساس انجام میگیرد.
طرحی سقفها، دیواره ها و اتصالات مرتبط به
نحوی که اسم فروپاشی و انهدام ساختمان گردد از اهمیت به سزائی بهرهمند است. در
این نوشته آماج ارائه روشهایی برای ایمن سازی ساختمانهای مسکونی آجری در مقابل
انفجار و تصادم است. برای تحقق این آماج مطالعات باب چند مرحله انجام میگیرد.
نخست سعی می گردد، ساختمانهای بنایی رایج در
کشور دستهبندی گردد و مشخصات فنی آنها بویژه از دیدگاه انفجار و تصادم، مورد
بررسی حقیقت شود. سپس کوشش خواهد شد تا بر اساس روشهای متداول و استاندارد برای
آنالیز و طراحی ساختمانهای آجری، عملکرد آنها در برابر ترکیدن و تصادم و مناطق ضعف
احتمالی در طراحیهای باب مورد خواندن قرار
گیرد.
در نهایت ، حرف اساس مباحث بعمل آمده، توصیههایی
برای بهبود اقدام و مقاومسازی ساختمانهای بنایی عرضه خواهد شد.
2- دستهبندی ساختمانهای آجری
ساختمانهای بنایی شامل کلیة ساختمانهایی است
که با صلاحدید فشاری نظیر آجر، بلوک بتنی، سنگ خشت و امثالهم و ملات بناگر گردیده و
دیوارهای ضخیم بارکش باب آنها مسئولیت انتقال وزن سازه و سربارهای موجود را به
شالوده دارند. باب میان انواع ساختمانهای بنایی، ساختمانهای آجری بویژه در شهرها
از فراوانی بیشتری انتساب به سایر انواع بهرهمند میباشند و لذا تکیة اصلی بحث بر
روی این قبیل ساختمانها میباشد.
بطور کلی ساختمانهای بنایی به سمت چهار گروه
تقسیم میگردند.
1- ساختمانهای بنایی غیرمسلح
2- ساختمانهای بنایی نیمه مسلح
3- ساختمانهای بنایی تفنگدار
4- ساختمانهای بنایی مرکب
خصوصیات کلی این چهار سنخ ساختمان، به اختصار
بشرح زیر میباشد:
1- ساختمانهای بنایی غیر مسلح
این قبیل ساختمانها قدیمیترین و متداولترین
نوع بنا را در کشور تشکیل میدهند و در اکثر شهرها و روستاها بچشم میخورند.
این ساختمانها در روستاها حرف استفاده از مصالح محلی مانند خشت صفت یا سنگهای
رودخانهای و حرف بکارگیری ملات گل ساخته شده و بام آنها بصورت گنبدی از خشت خام یا
تیرهای چوبی پوشیده از تراب بناگر شده است. اما در شهرها اکثراً از آجرهای فشاری با
کیفیت متوسط، و در برخی موارد از بلوکهای بتنی دوست با ملات رمل سیمان بنا میگردند،
و پوشش سقفها را تیر آهن یا تیرچه بلوک، و باب ساختمانهای قدیمی تر الوارهای چوبی،
تشکیل می دهند. در این ساختمانها، یعنی ساختمانهای بنایی غیر مسلح، آنچه بطور عمده مقاومت لازم را در
برابر بارهای جانبی عمود حرف صفحه دیوار تأمین مینماید، دیوارهای برگشتی موجود
است. در تصاویر (1) و (2) نمونه هایی از این ساختمانها مشاهده میگردد که پوشش سقف
اولی حرف استفاده از سیستم تیرآهن و طاق ضربی و دیگری با بکارگیری تیرچههای پیش
اسم تفنگدار و بلوکهای بتنی، انجام شده است.
در احداث این قبیل ساختمانها اکثراً نکات
اجرایی بسیاری نادیده گرفته میشود از جمله این موردها میتوان به سمت نکات زیر اشاره
نمود:
1- زوال اجرای دیوارهای برگشتی باب انتهای
دیوارهای باربر و طول کوتاه آنها در صورت ادا که عملکرد مناسبی را از خود نشان
نخواهد داد.
2- التصاق نامناسب دیوارهای بارکش با دیوارهای
عمود بر ادامه آنها به نحوی که اسم عملکرد دیوارهای مذکور بصورت پشت بند خواهد
شد. این قبیل دیوارها یا باید بصورت هشتگیر و با قفل و بست کافی و بطور همزمان
احداث گردند و یا آنکه بوسیله میل مهارهای کافی به یکدیگر دوخته شوند.
3- عدم اجرای زیر سری مناسب برای قرار د ادن
سیستم سقف بر روی دیوارهای باربر که سبب انتقال و پخش نامناسب بارها از سقف به
دیوار و بروز ترکهای برشی در دیوار باربر و باب زیر نقاط اعمال پاس می گردد.
همچنین این امر باعث عدم پیوستگی کافی مابین سقف و دیوار گردیده و بام در برابر
بارهای جانبی میتواند از روی دیوار فرار نماید. در ضمن همانطور که در ادامه تشریح
خواهد شد، دیوارهای بارکش کناری بدلیل زوال اتصال کافی به سقف، بصورت طره عمل نموده
و اوج مؤثر آنها در عمل بیش از ارتفاع واقعی دیوار خواهد شد. تصویر(3) نمونة
مستندی از فرار دیوار باربر از زیر بام طاق ضربی و عملکرد طرهای دیوار در زلزلة
واحد زمان ( 1369 در شهر منجیل را نمایش می دهد. بسته و باغ ناچیز دیوار برگشتی نتوانسته
است اسم فرار دیوار گردد.
2- ساختمانهای بنایی نیمه مسلح
این دسته از ساختمانهای بنایی صفت تالی گروه قبل
میباشند با این اختلاف که جانب بهبود رفتار آنها در برابر بارهای جانبی و تأمین
پیوستگی سقف از عناصری بسان کلاف فوقانی و تحتانی استفاده میگردد. وجود این
کلافها که باید بطور پیوسته دور حرف دور ساختمان را فرا گیرد اتصال سقف و دیوارهای
بارکش را بهبود میبخشد و با ایجاد تکیهگاه درخور برای پانلهای دیوار، ارتفاع
مؤثر دیوار را در حدود ارتفاع واقعی آن رسم میدهد.
در تصویر (4) الگو ای از این قبیل ساختمانها
ملاحظه میگردد. چنانچه دید میشود در این ساختمان از کلاف افقی اسم سقف
بعنوان زیر سری استعمال شده است و تیرآهنهای بام طاق ضربی بر روی آن قرار گرفته
است. در این روش اجرایی اگر چاه بدلیل عدم مهار تیرآهنهای بام به تکیهگاههای
جانبی پیوستگی مناسبی در حاکی بام ایجاد نمیگردد، اما بخاطر وجود کلاف یکپارچة
محیطی، ساختمان در برابر بارهای جانبی استحکام بیشتری نسبت به سمت ساختمانهای گروه قبل
خواهد داشت. ] لازم به سمت ذکر است این ساختمان پس از زلزلة
واحد زمان ( 69 منجیل، تندرست برجا مانده است [
3- ساختمانهای بنایی مسلح
باب صورتی که علاوه حرف تعبیة کلافهای افقی در
تراز پی و سقف ساختمان بنایی، حرف بکارگیری کلافهای استوار در دیوارهای باربر، کلافهای مذکور را به یکدیگر
مرتبط نموده و یا به کمک میلگردهای افقی و قائم دیوارهای برشی تسلیح گردند، ساختمان
بنایی تفنگدار میگردد و بخاطر بود این کلاف بندی، سازه قادر به عملکرد خمشی و برشی
خواهد بود. بکارگیری شبکه های میلگرددردیوارهای استوار گرچه مناسبترین اقدام را
دربرابربارهای جانبی درون برگ ای و عمود
حرف آن بوجود میآورد، اما بدلیل صعوبت اجرا و هزینههای نسبتاً بالا، کمتر مورد
تدقیق واقع شدهاند. بهر حال، آنچه بعنوان یک حداقل در ساخت ساختمانهای بنایی الزام
شده است، بکارگیری کلافهای افقی و استوار پیوسته به یکدیگر است.
لازم به سمت ذکر است که این قبیل ساختمانها را
نباید با ساختمانهای اسکلت فلزی و بتنی که در آنها اسکلت باربر مسئولیت انتقال
بارها را حرف عهده دارد، و دیوارها بصورت میانقابهای پرکننده بکار می روند.
اشتباه گرفت.
عملکرد این ساختمانها، بعلت نحوة دیگرسان ساخت
آنها، حرف یکدیگر تارک اساسی دارد؛ بطوری که در ساختمانهای با اسکلت باربر پس از
احداث اسکلت، قابهای خارجی به سمت وسیله مصالح بنایی آکنده میگردد. اما در ساختمانهای
بنایی مسلح، اجرای کلافهای قائم و یا ستونها غالباً بطور همزمان با اجرای دیوارهای
باربر اجرا میگیرد و پس از تتمیم احداث دیوارهای خارجی کلاف افقی فوقانی، در
تراز سقف بر روی دیوارها قرار افسرده و به کلافهای قائم متصل میشود. مثالی از این
نحوه اجرا در تصویر (7) مشاهده میگردد.
اجرای مناسب این نوع از ساختمانهای بنایی می
تواند مانع ابراز معایبی که برای ساختمانهای بنایی غیرمسلح بر شمرده شده، گردد و بر
آن اساس یکپارچگی و استحکام کافی برای سازه بنایی آماده میآید.
ایجاد تکیهگاه درخور برای پانلهای دیوار و
سقف، توزیع و انتقال بارهای ثقلی و جانبی توسط سقف و دیوارهای پیوسته، و افزایش
پایداری کلی عامل در برابر بارهای مختلف، مزیتهای اجرای صحیح ساختمانهای بنایی
مسلح میباشد.
4- ساختمانهای بنایی مرکب
ترکیب یکی از سه سیستم بالا حرف اسکلت بندی
معمولاً فلزی و بندرت بتنی که اکثراً برای افزایش فضای مفید ساختمان انجام می
گیرد، ساختمانهای بنایی مرکب را تشکیل می دهد. هزینة اجرایی این قبیل ساختمانها که
دارای دیوارهای خارجی بارکش میباشند به مراتب از سازههای اسکلت فلزی یا بتنی
کمتر میباشد. در فضای داخلی ساختمانهای بنایی مرکب، برای احتراز از دیوارهای
حائل حجیم باربر، از ستونهای فلزی یا بتنی استفاده میگردد و در نتیجه بارهای ثقلی
توسط هر تاخت سیستم دیوار بارکش و اسکلت بندی به شالوده منتقل میشود. لیک تحمل
بارهای جانبی بدلیل اتصالات مفصلی تیرها به سمت ستونها، تنها حرف دیوارها باربر جانبی
محلول میگردد حرف با عملکرد برشی خود اسم بروز خرابی در سازه گردند. اجرای این
قبیل ساختمانها که حجم وسیعی از ساختمانهای بنایی حاضر در شهرها را در برگرفته و
غالباً بصورت یک یا دو اشکوبه و در عامل قدیمیتر حتی تا چهار طبقه نیز احداث گردیدهاند،
نیازمند رعایت اصول فنی مربوط به تمام تاخت سیستم دیوار و اسکلت باربر بوده و تمهیدات
کافی جهت ایجاد پیوستگی بایست در اتصالات و یکپارچگی سازه باید باب نظر گرفته شود.
تصاویر (5) تا (7) نمونهای از این ساختمانها را نمایش میدهند که به سمت ترتیب
بنا بنایی غیر مسلح، نیمه مسلح و مسلح با اسکلت فلزی داخلی ساختمان تشکیل شدهاند،
که حال اخیر، مستحکمترین عامل بنایی مرکب را ایجاد مینماید.
وجود سیستم باربر مقاوم و مناسب در ساختمان
تا حدودی زیادی از فروپاشی و تخریب کامل ساختمان جلوگیری می نماید. بدین ترتیب
ساختمانهای بنایی غیر مسلح و نیمه مسلح، در مقایسه حرف سایر انواع ساختمانها،
کمترین مقاومت را باب برابر بارهای غیر مترقبه و به خصوص انفجار و تصادم از خود
آرم خواهند داد. اگر در این ساختمانها دیوارهای برگشتی اجرا نشده و یا به سمت خوبی به
دیوارهای بارکش متصل نگردند، دیوارها بارکش خارجی که تنها شامل پوشش سقف ساختمان
میباشد، بصورت دال یک طرفهای در راستای ضعیف دیوار، یعنی عمود بر درزهای افقی
دیوار، ادا نموده و باب صورتی که بارگذاری ناشی از انفجار بر مقاومت دیوار غلبه
نماید، دیوار و در پی آن بام سازه پایین میریزد. همچنین زوال التصاق مناسب سیستم سقف
سازه به دیوارهای بارکش اطراف، به خصوص در ساختمانهای بنایی غیرمسلح که فاقد کلاف
افقی میباشند، امکان حرکت نسبی سقف از روی دیوارها و فروریزی آن را افزایش میدهد.عدم
پیوستگی سقف ودیوارها موجب عملکردطرهای دیوار گردیده و برامکان حرکت نسبی بام و
دیوار میافزاید. این مسئله در تصویر (8) بطور شماتیک نمایش داده شده است.
سازه های بنایی تفنگدار بشرط اجرای صحیح و مناسب
جزئیات اجرای مرتبط و تامین پیوستگیهای مورد نیاز در اتصالات، کاملترین نوع سازه
بنایی را تشکیل می دهند. نحوه صحیح اجرای جزئیات مذکر در اکثر مراجع ارزشمند اجرایی
بسان دستورالعملهای منتشره از سوی اداره برنامه و بودجه، ذکر شده اند. در این
دسته از سازههای بنایی وجود کلافهای افقی و قائم عملکرد سازه را در برابر نیروهای
جانبی درون صفحهای و عمود بر صفحه به میزان قابل توجهی تندرستی می بخشند.
کلافهای افقی پیوستگی مورد نیاز را باب سیستم
سقف آماده نموده و از فروریزی آن تا حد زیادی ممانعت می نماید؛ و اتصال مناسب
کلافهای افقی و استوار به دیوار، عملکرد دیوار را به جانب دال تختی با تکیه گاههای
ساده در چهار جانب متمایل میکند.
چنانکه ذکر شد ، محصور شدن دیوارهای باربر در
کلافهای پیرامون آن، نه عزب بر توانایی مقاومت دیوار در بربر بارهای غیرمترقبهای
میافزاید بلکه در افزایش استطاعت خمشی و برشی دیوار در تطبیق با بارهای درون صفحه
ای به ویژه نیروهای ناشی از زلزله، مؤثر میباشد.
ساختمانهای بنایی مرکب، که آخرین گروه از
طبقهبندی اجرا گرفته را تشکیل میدهند. شرایط بسیار متغیری دارند؛ و بر حسب آنکه
از ترکیب کدامیک از سه گروه پیشین سازههای بنایی، با اسکلت فلزی یا بتنی ایجاد
شده باشند، در برابر بارهای غیر مترقبه عملکرد خاصی از خویش آرم میدهند. این نوع
از ساختمانها بدلیل التصاق نسبتاً مقاوم تیرهای سقف با ستونهای داخلی کمتر دچار
ریزش سقف در فضاهای میانی میگردند.
3- روشهای مقاوم سازی ساختمانهای آجری در
برابر بارهای غیرمترقبه
3-1- روشهای طراحی
پیوسته ممکن نیست حرف آنالیز یک سازة معمولی
را برای تحمل بارهای غیرمترقبهای ماند تصادم وسائط نقلیه و یا ترکیدن مواد منفجره و
امثالهم انجام دادن، زیرا مکان و حجم بارگذاری ناشی از بروز چنین حوادثی معمولاً
غیر قابل پیشبینی است، از طرفی باب بسیاری از موردها طراحی اعضایی که توان تحمل
قید نیروهایی را داشته باشند پرهزینه و غیراقتصادی خواهد بود. حرف وجود این،
نادیده گرفتن خطر بارهای غیر مترقبه باب طراحی ساختمانها نیز میتواند به سمت عواقب
غیرقابل قبولی بیانجامد.
البته میتوان بحرانیترین فضاها را که
بیشترین میزان اتفاق حوادث را بخود اختصاص می دهند، تعیین نمود و استوار سازی سازه
را کمینه برای آن فضاها انجام داد.
باب حقیقت پس از حادثة انفجار در طبقة هجدهم
ساختمان پانلی Ronan Point باب سال 1968، در
لندن، و انهزام یکی از پانلهای خارجی طبقة مذکور، فروپاشی پنج طبقه بالای ثانیه که موجب
بروز خرابی پیش رونده تا طبقة همکف ساختمان گردید، توجه محققان بر طراحی
ساختمانهای مقاوم در جلو چنین بارهای غیرمترقبهای مورد نظر گردید.
روشهای جوراجور جانب کاهش اثرات مخرب بارهای
غیرمترقبه بصورت زیر دستهبندی میگردند:
1- طراحی برای جلوگیری از وقوع یا محدود ساختن خطر بارهای غیر مترقبه
2- طراحی در جلو بارهای غیر مترقبه به سمت روش
غیر مستقیم
3- طراحی دربرابربارهای غیرمترقبه به سمت روش
مستقیم یک طراح بسته به ماهیت الگو سازه، اهمیت آن واحتمال بروزحوادث غیرمترقبه
وهمچنین دادهها و آگاهیهای موجود، می تواند یکی از این روشهای طراحی را که
درذیل تشریح خواهند شد، انتخاب نموده و بکار بندد.
3-2- طراحی برای جلوگیری از وقوع یا محدود
ساختن بیم بارهای غیرمترقبه
مقصود از این حلف طراحی ثانیه است که احتمال
بروز خرابی در سازه حرف الغا یا دور نمودن علل و منابع وقوع حادثه به حداقل برسد.
بدین معنی که مثلاً حرف ممانعت از ذخیره مواد برازنده انفجار در ساختمان از وقوع
انفجارهای مخرب پیشگیری شود و یا حرف اتخاذ روشهای حفاظتی خاص، بسان ایجاد حصار و
مانع باب مجاورت نقاط حساس ساختمان، از تصادم وسائط نقلیه حرف آن جلوگیری بعمل آید،
3-3- طراحی در بربر بارهای غیرمترقبه
به روش غیرمستقیم
در روش طراحی غیر مستقیم طرحریز سعی مینماید
حرف ایجاد حداقل استحکام لازم، پیوستگی و شکل پذیری قابل قبولی برای عامل در مقابل
نیروهای غیرمترقبه آماده آورد. باب واقع درا ین روش، طراحی بطور مستقیم حرف پایة
بارگذاری انفجاری و تصادمی و حوادث مترتب حرف آن انجام نمیگیرد و صرفاً تدابیری
عملی برای صیانت ایمنی و یکپارچی ساختمان اعمال می گردد. در این راستا، اقدامات زیر
جانب سیستم دیوارها، سقف و اتصالات قابل اجرا است...
عوامل مؤثر در برنامه ریزی
گرچه معمولاً بایست است در تمام کتابخانه عمومی بخش امانت و
مراجعه جدا ای برای بزرگسالان و کودکان در نظر گرفت، اهمیت نسبی ثانیه تحت
مقتضیات الوان بسیار متفاوت خواهد بود. پیش از آنکه فضای لازم برای تمام یک از این
خدمات پیش بینی شود، باید برپایه هدفهای کتابخانه و ارجحیت های محلی، در مورد
دامنه و انبساط این خدمات و تسهیلات وابسته به آن تصمیم گرفت.
بنا کتابخانه های عمومی باید به سنخ ای طرح شود که
نیازهای برازنده پیش بینی باب ظرف 10 الی 20 سال بعد را در خود بگنجاند و تغییرات
اندازه و ویژگیها جمعیت حوزه عملکرد را در نظر داشته باشد. باب صورت امکان، باید محل
کتابخانه را باتوجه به انبساط آتی ساختمان کتابخانه برگزید و در طرح ساختمان نیز به
این امر توجه نمود. لازم است طرح داخلی ساختمان، چگونگی استفاده از فضا، طرز
قرارگرفتن چراغها، منابع تأمین حرارت، و دیگر وسایل فنی دارای انعطاف و دگرگون
پذیری هر چاه بیشتر باشد. رعایت این امر به ویژه باب بخشهایی از کتابخانه که مورد
استفاده همگان است اهمیت دارد. حتی در کتابخانه های بزرگ بازهم غالباً بهتر است تقسیم
جا نازک و قابل برداشتن انجام انصاف و تا جای ممکن از تقسیماتی به اطاق و بخش
جداگانه پرهیز کرد.
دسترسی سریع و راحت آدم به کتابخانه مهمتر از آنست که
کتابخانه شعاع عملکرد متمایزی اختیار کند. کتابخانه هایی که در نواحی مرکزی شهر در
مسیر جریان آمد و رفت افراد پیاده و نیز وسایل نقلیه عمومی واقع شده اند و از
تسهیلات پارکینگ وسیع برخوردارند، خوانندگان بیشتر از نواحی بسیار گسترده تری جلب
می نمایند تا کتابخانه هایی که فاقد این مزایا هستند. در اینجا عامل اصلی کشش
خواننده به کتابخانه، عزب کتابخانه به کوه طور مطلق نیست بلکه کشش و جاذبه کلی منطقه
ای که کتابخانه در ثانیه حقیقت شده بسیار مؤثر است؛ به همین سبب قرار دادن کتابخانه در
مراکز ویژه خرید و بازار، مورد توجه است. به سمت طور کلی کتابخانه- های فعال و گسترش
یافته خواننده را از مناطق دورتر جذب می کنند و هر چه کتابخانه بهتر و بزرگتر باشد
شعاع عملکرد مؤثر آن نیز گسترده تر خواهد بود. حرف اینهمه، به سمت ناچار میزان کارآیی
کتابخانه حرف مسافت انتساب عکس دارد. باب شهرها معمولاً لازم است کتابخانه های ازگ با
شعاع 5/1 کیلومتر و کتابخانه های بزرگتر حرف شعاع 3 تا 4 کیلومتر ادا کنند. البته
ممکن است لازم شود این مشافت را برحسب عواملی برایاینکه تسهیلات آمد و رفت، تراکم جمعیت،
و ویژگی- های مشترک در نواحی مختلف، تعدیل کرد. الگو ریزی خود بنا نیز باید به
گونه ای باشد که دستیابی به سمت کتابخانه را آسان نماید و تا جای ممکن از ایجاد پلکان،
درهای تنگ، و دیگر فضاهای اسم و بسته احتراز شود. بایست است به مشکلات سالخوردگان و
معلولین توجه داشت و هر جا احتیاج ایجاب کند از آسانسور، سطحها شیب دار، و درهای
خودکار استعمال نمود.
باب صورتی که شرایط بالا امکان پذیر باشد، معمولاًَ مرتبط ساختن
کتابخانه عمومی با سایر مؤسسات خدمتها همگانی مانند سالن نمایشگاه، تئاتر، و جز آن،
که باب شعاع عمل کتابخانه واقع است، مزایایی در بردارد. باب تحت برخ ای شرایط، ممکن
است کتابخانه عمومی حتی همزمان به چهره کتابخانه مدرسه و یا اداره آموزشی مشابهی
عمل کند؛ این قضا به سمت ویژه زمانی عملـی تر خواهد بود که هدف نهاد مزبور برآوردن
نیازهای فرهنگی و اجتماعی اجتماع به سمت گونه ای همه جانبه باشد. به این ترتیب تمام حوزه
می تواند حداکثر استفاده را از قید تسهیلات مربوط بکند.
ساختمان کتابخانه باید خود به خویش گویا باشد. موقعیت و طرح
ساختمان کتابخانه عمومی می تواند خدمات آن را به بهترین وجه تبلیغ نماید. اغلب
امکان این هست که طرح به سمت گونه- ای تهیه گردد که قسمتی از منظره اندرون کتابخانه از
بیرون مشاهده شود و رهگذران بتوانند جنب و جوش درونی آن را ببینند. ویترین های
نمایشی باب خارج ساختمان و نیز سالن ورودی خوش طرح می تواند به سمت این منظور کمک کند.
در بندهای زیر فضای مناسبت نیاز برای فعالیتهای مختلفی که
کتابخانه عمومی عرضه می کند، همراه با فضای بایست برای اجرا کارهای اداری و مانند
آن یک به سمت یک بررسی می شود. این پیشنهادات خاص کتابخانه عمومی است به این معنی که
هرگاه یک کتابخانه باب آن تنها هم برای عموم مردم و هم برای آموزشگاه و یا دانشکده
ای کار کند باید در مطلبها زیر تغییرات برازنده ملاحظه ای داده شود.
فضایی که برای خدمات مربوط به انسیکلوپیدی و یا بسته در بندهای 86 تا
96 پیش بینی شده، کلی است. اغلب هر دو این امور از محل واحدی بسان سالن مشترک
کتابخانه و یا بخش مربوطه انجام می شود. ولی گاهی اوقات قسمتی از یک یا هر دوی این
خدمتها باب بخشهای موضوعی جداگانه و یا در محلهای مجزا صورت می گیرد. مثلاً قسمتی از
کتابخانه که به موسیقی، تکنولوژی، تاریخ محلی، و یا کتابخانه مجزا برای کودکان
خاص دارد. چنانچه محلهای جدا ای در کتابخانه برای مقاصد اختصاصی در نظر گرفته
شود، ممکن است لازم باشد به مساحت کل تمام یک افزود تا فضای اضافی برای امانت و نیز
کاربرد اضافی مورد نیاز تأمین شود. کودکان زیر چهارده سال معمولاً 25 حرف 30 درصد
کل جمعیت را تشکیل می دهند، پیشنهادات زیر حرف شالوده این نسبت تنظیم شده است، با
این ضروری که بسیاری از کودکان زیر چهارده، از کتابخانه بزرگسالان استفاده قابل
بررسی ای خواهند کرد.
لازم است به وظایف مشابه پایگاههای کتابخانه ای بزرگ و کوچک در
صفت یک تک واحد کتابخانه عمومی توجه داشت (بند 20 را ببینید). بررسی وضعیت جامعه
ای که از کتابخانه استفاده می کند معمولاً می تواند نخستین گام برای تخمین فضای
مناسبت نیاز برای هر یک از بخشهای کتابخانه باشد. مثلاً ممکن است کتابخانه ای عهده
دار پرتره منبع اطلاعاتی مرجع برای صفت گسترده ای باشد و در عین حال کتاب در اختیار
فرد در حوزه محدودتری گذارده و به سمت نیاز کودکان ساکن باب حول و حوش کتابخانه نیز
پاسخ گوید. باب این صورت ممکن است بایست شود برای انجام هر یک از این سه وظیفه، فضای
مورد نیاز را برمبنای سه گروه گوناگون پیش بینی نمود.
همچنین باید تدقیق داشت که مدل کلی ویژه مجموعه کتاب که
در حبل 22 به آن اشاره شد، به تک واحدهای کتابخانه ای مطابق حرف تعریف بند 8 مربوط
می شود. معمولاً این کتابها را باید در درون حوزة هر تک واحد، بین چندین پایگاه
کتابخانه ای منجمله کتابخانه های مادر و یا کتابخانه های ازگ تقسیم نمود. از آنجا
که برخی از بخشهای این کتابخانه ها کار یکدیگر را تکرار می کنند، معمولاً بایست است
سطح بخش امانت بزرگسالان را در هر یک از پایگاهها کاهش داد و در پیشنهادات زیر و
ارقامی که به سمت عنوان راهنما در جدول 1 آمده است تجدیدنظر نمود.
لازم است از آلبوم کلی کتاب متشکل از 2 تا 3 جلد کتاب برای هر
نفر (بند 22) حداقل یک جلد کتاب به ازاء هر یک نفر از جمعیت را به بزرگسالان
خاص انصاف (جدول یک را ببینید). معمولاً و به کوه طور متوسط یک سوم از کل آلبوم کتاب
ویژه بزرگسالان در هر یک از پایگاههای کتابخانه ای باب هر زمان به امانت برون از
کتابخانه می رود. از این چهره و باتوجه به آنچه در مورد تکرار کار و پوشش مشترک مواد
در پایگاههای کتابخانه ای گوناگون فرموده آمد، توصیه می شود اشکاف بندی باز در بخش
بسته بزرگسالان گنجایش 600 بشره کتاب به ازاء هر 1000 نفر جمعیت را داشته باشد.
معمولاً کتابخانه هایی که برای جمعیت بیش از 60 الف نفر کار می کنند می توانند
تعداد کتاب کمتری برای هر الف آدم جمعیت تهیه کنند. کتابخانه ای که حوزة جمعیت
3000 نفری را می پوشاند باید دست کم 4 الف جلد کتاب از آلبوم را در قفسه های باز
قرار دهد. (بند 25 را ببینید. حداقل آلبوم کتاب که باب این بند پیشنهاد شده 9000
جلد است که 3/1 آن برای کودکان خواهد بود. معمولاً د رحدود 3/1 از 6000 جلد کتاب
باقیمانده برای بزرگسالان نیز باب هر زمان به امانت در خارج از کتابخانه می رود).
ولی در کتابخانه های شاخه کوچک احتمال جذر و مد در میزان امانت کتاب به ویژه در
فصول گوناگون بسیار است. به این دلیل مساحت بهر بسته بزرگسالان (که شامل کتابها
در اشکاف باز نیز می شود). نباید هیچگاه کمتر از 100 مترمربع پیش بینی شود.
در قید کتابخانه های بزرگتر باید برای تمام 1000 جلد کتاب، 15
مترمربع (111 فوت مربع) در قفسه های باز (با 5 طبقه) باب تماشا گرفت. هرگاه چنین پیش
بینی صورت گیرد، جایگاه کافی برای پرسه کتاب، رفت و آمد خوانندگان، میز کارمندان،
برگه دان ها، صندلیهای راحتی بری میز به تعداد یک صندلی برای تمام هزار نفر جمعیت،
و میزان متعادلی وسایل نمایشی وجود خواهد داشت. چنانچه دسترسی به تمام قسمتهای
مخزن کتاب آزاده باشد، باز هم نمی باید تعداد کتابهای اشکاف باز مطابق با جدول یک را
کاهش داد.
قسمتهای دیگری که فضای آن با بخش بسته بزرگسالان پیوسته است در
بندهای زیر مناسبت جدال قرار می گیرد:
رسانه های دید و شنودی: بندهای 94 تا 100
فضای نمایشگاه: بند 109
فضای این بخش برای چهار کار مختلف مناسبت استعمال قرار می گیرد:
الف ـ اشکاف های باز کتابهای مرجع
ب ـ میز مخصوص کتابدار انسیکلوپیدی و جای کافی برای مراجعین.
ج ـ جا برای خواندن مراجعه کنندگان در داخل کتابخانه، و نیز
برای مراجعه کسانی که آگاهی آشکار و معینی را در زمان کوتاهی لازم دارند.
د ـ نگاهداری و استفاده از نشریات ادواری.
اندازه کتابهای مرجع (در بند 29) مشخص شده است. این میزان در
کتابخانه های مختلف دیگرسان است و از آلبوم صد جلدی در کوچکترین واحد کتابخانه ای
(کمی بیش از یک درصـد کل مجموعه 9000 جلدی) حرف آلبوم ای در حدود ده درصد کل
مجموعه باب کتابخانه های بزرگ متغیر است. به کوه طور کل نسبت مجموعة مرجع به سمت کل مجموعه
ویژه بزرگسالان دوست با تعداد جمعیت فزونی می یابد. ولی برخی عوامل دیگر نیز بر
این خویشاوندی مؤثر است. این عوامل عبارتند از میزان خودمداری اجتماع و اتکاء ثانیه بر
منبعها خود، گسترة علایق و فعالیتهای محلی و وضع صنایع، ارتباط کتابخانه عمومی با
دیگر کتابخانه های نزدیک، و بالاخره مدت زمانی که در خلال آن مجموعه کتابخانه شکل
گرفته است.
با آنکه کتابهای مرجع معمولاً فضای متوسط بیشتری از کتابهای
معمولی برروی اشکاف تسخیر می نماید، لزومی ندارد فضای گردش کتاب در بخش قفسه باز به
وسعت بخش امانت کتاب (بند 87) باشد. به کوه طور کلی در بخش مرجع ده مترمربع (108 فوت
مربع) برای تمام الف جلد کتاب روی قفسه های باز کافی است. جدول شماره دو میزان
مجموعه مرجع در اشکاف باز را به نسبت جمعیت های متفاوت نشان می دهد. باب این جدول
فضای لازم برای نگهداری کتابها و نیز فضای اضافی برای نشستن آمده است. تجمع این دو
فضا، جای کافی برای میز کتابدار را نیز در
خود می گنجاند.
فضای لازم در اینجا به عوامل بسیاری بستگی دارد مانند:
ـ نوع و تراکم جمعیت، بنا سنی آن، شمارة دانشجویان پیوسته
کار full-time.
ـ مقتضیات خانه و اعقاب باب محل.
ـ کمیت و کیفیت آلبوم کتابخانه، به سمت ویژه رسانه های پژوهشی و
دید و شنودی.
ـ دسترسی به سایر کتابخانه ها.
ـ کفایت کتابخانه ای دانشگاهی مجاور و مقررات آنها در مورد
خوانندگان غیردانشجو.
معمولاً فضای کافی حرف تهیه 5/1 صندلی (با میز
برابر آن) به سمت ازاء هر 1000 نفر جمعیت بدست می آید. کتابخانه هایی که باب صفت هایی
با جمعیت بالای صد هزار کار می کنند می توانند این میزان را کاهش دهند. لازم است
برای هر خواننده در حدود 5/2 مترمربع (27 فوت مربع) برحسب نوع آرایش صندلی و میز
پیش بینی نمود. هیچ کتابخانه ای نباید کمتر از چهار صندلی و میز مناسب برای مطالعه
منظور بدارد.
هر کتابخانه به تعدادی جریده و مجله و نیز فضایی
برای استعمال از آنها نیاز دارد. عواملی که باب بند پیشین ذکر شد بر میزان و چگونگی
پیش بینی فضا برای نشریات ادواری (بند 39 و 40) نیز تأثیر می گذارد. باب کتابخانه
هایی که باب پرستش جمعیتی تا حدود 20 هزار نفر می باشند باید یک صندلی به ازاء هر دو
هزار نفر جمعیت برای مراجعین به نشریات ادواری پیش بینی شود؛ هرگاه این جمعیت از
20 هزار آدم بیشتر باشد می استطاعت برای هر سه هزار نفر بعدی یک صندلی در نظر گرفت.
حرف این تمام تحت شرایط متفاوت محلی ممکن است نیاز کمتر و یا بیشتری به این تسهیلات
احساس شود. در این اقبال بایست است برای هر نفر سه مترمربع فضا پیش بینی نمود: در
این مساحت، جای کافی برای نمایش تک شماره های روزنامه و مجلهها و جایگاه مناسب و راحت
برای مطالعه غیررسمی وجود داشت، مبل راحت و میز کوتاه معمولاً از میز خواندن رسمی
مناسب تر است،
می توان این اقبال را با فضای مطالعة غیررسمی در
بهر امانت بزرگسالان (بند 87) آمیخت و قسمتی برای مطالعه آزاده و غیررسمی و تعدد
قوای خوانندگان ایجاد کرد. هر کتابخانه باید حدال 8 اطاق برای نشستن غیررسمی پیش بینی
نماید. معمولاً کسانی که به نشریات علمی و سنگین خیس نیاز دارند به بهر مرجع مراجعه
می کنند نه به بهر نشریات و بهتر است این قبیل رسانه ها را در همانجا نگهداری
نمود. باب صورتی که احاله به این نشریات زیاد باشد، می توان به فضای نشستن در بخش
مرجع افزود و از جای نشستن غیررسمی باب اقبال نشریات ادواری کاست...